FEMİNİST ATÖLYE
[email protected]

Kürtaj, tarih boyunca pek çok alanda tartışılan bir konu olmuştur. Ülkelerin ve uluslararası organizasyonların gündeminde yer almıştır. Bazı ülkeler, kürtajı belirli şartlar altında yasal kılarken bazıları hiçbir şart aramaksızın kadının isteği doğrultusunda kürtaja izin vermiştir. Bazı ülkeler de kürtajı tamamen yasaklamıştır. Ancak bu yasaklar kürtaj yapılmasını engellememiştir. Kadınlar istenmeyen gebeliklerini sonlandırmak için güvensiz kürtaja başvurmuşlardır. Her yıl yaklaşık 22 milyon güvensiz kürtaj yapılmaktadır, buna bağlı olarak 47000 kadın hayatını kaybetmekte, 5 milyon kadının da sağlığı tehlikeye girmektedir. Bu kadınların büyük bir çoğunluğu katı kürtaj yasalarına sahip ülkelerde yaşamaktadır. Kürtajın büyük ölçüde kısıtlandığı veya yasak olduğu 15-44 yaşları arasındaki 1000 kadından 32’sinin kürtaj yaptırdığı Latin Amerika ve 15-44 yaşları arasındaki 1000 kadından 29’unun kürtaj yaptırdığı Afrika dünyadaki en yüksek kürtaj oranlarına sahiptir. Kürtajın yasal olduğu, doğum kontrol yöntemlerinin yaygın olarak kullanıldığı istenmeyen gebelik sayısının düşük olduğu Batı Avrupa, 15-44 yaşları arasındaki 1000 kadından 12’sinin kürtaj yaptırmasıyla dünyadaki en düşük kürtaj oranlarına sahiptir.

Yirminci yüzyılın başından itibaren devletler, askeri güç ve emek ihtiyacını karşılayabilmek için doğurganlığın sınırlandırılmasına yönelik yasalar yapmışlardır. Değişen ihtiyaçlar doğrultusunda kürtaj yasaları zaman zaman değişime uğramış, liberalleşmiş veya kısıtlar artmıştır. Bazı ülkelerde, kürtaj hiçbir istisnai durum söz konusu olmadan yasakken veya sadece hayati tehlike durumunda kürtaja izin verilirken, bu kapsam genişletilmiş, sosyal ekonomik nedenlerle, isteğe bağlı olarak kürtaj yasal kılınmıştır. Örneğin Çavuşeski döneminde kürtaj, sadece kadının hayatı tehlikede olduğunda veya kadının 45 yaşından büyük olduğu durumlarda yasal iken 1989’da Çavuşeski’nin iktidarının sona ermesiyle Romanya’da kürtaj serbest bırakılmıştır.6 Polonya örneğinde olduğu gibi bazı ülkelerde kürtaj yasalarında kısıtlamaya gidilmiştir. Sovyetler Birliği dağılmadan önce Polonya’da kürtaj isteğe bağlı olarak yapılırken 1993 yılında yeni meclis tarafından çıkarılan kürtaj yasasıyla kürtaj koşullarında kısıtlamalara gidilmiştir.

Ülkeler, küresel eğilimleri kendi sosyo-politik süzgeçlerinden geçirerek kendi kürtaj politikalarını oluşturmaktadır. Bu nedenle ülkelerin kürtaj yasaları ve bu yasaları uygulanış biçimleri birbirinden farklılık göstermektedir. Gebeliğin sonlandırılması bazı ülkelerde üreme sağlığı hizmetlerinden biri olarak görülmekte, kadınların doğurganlık kararlarının bir parçası olmaktadır. Bazı ülkelerde kültürel, sosyal, siyasi ve dini boyutlarda hassas bir konu haline gelmektedir. Kürtaj yasalarındaki değişiklikler nadiren de fazla nüfus ile ilişkilendirilerek meşrulaştırılmaktadır^.69

Kürtaj, tıbbi bir konu olmasına rağmen pek çok ülkede ceza kanununa girmiştir. Ceza kanunlarından ayrı olarak kürtaj yasalarının çıkarıldığı durumlar da bulunmaktadır. Bazı ülkelerde hangi şartlar altında kürtaja izin verildiğini belirten bir kürtaj yasası ve kürtajı içeren bir ceza yasası olmaktadır. Halk sağlığı veya medikal etik yönetmeliklerinde de kürtajın nasıl yorumlanacağını belirten maddeler yer almaktadır. Bazı ülkelerde ise kürtaj, belirli yasalara tabi değildir. Mahkeme tarafından verilen kararlara bağlıdır.⁷⁰ Türkiye’de kürtaj, nüfus planlaması hakkında kanunla, yönetmeliklerle ve Türk Ceza Kanunu’ndaki ilgili maddelerle düzenlenmiştir.

Ülkelerin kürtaja olan farklı yaklaşımlarına rağmen kadınlar, istenmeyen gebeliklerini kürtaj yasal olsun veya olmasın sonlandırmışlardır. Başvurdukları yollar bulundukları ülkelere göre değişmiştir. Kürtajın yasak olması, kürtaj oranlarının düşük; serbest olması da kürtaj oranlarının yüksek olacağını anlamına gelmemektedir. Kürtajın yasal olup olmaması güvenli olmasıyla doğrudan ilgilidir.⁷¹ Özellikle katı kürtaj yasalarına sahip az gelişmiş ülkelerde güvenli kürtaj yaptırmaya gücü yetmeyen kadınlar, gebeliklerini kendileri sonlandırmakta veya uzman olmayan kişilerden yardım almaktadırlar. Bu da hem sağlıklarını ve hayatlarını tehlikeye atmaktadır.

Küresel eğilim, kürtaj yasalarının serbestleşmesi yönünde olsa da bazı ülkelerde kürtaj yasaları kısıtlanmıştır. Bireylerin üreme sağlığı hizmetlerine erişim hakkı olmasına rağmen bazı ülkeler baskıcı antinatalist politikalarla bu erişimi engellemiştir. Bazı ülkelerde ise hiçbir koşulda kürtaja izin verilmemektedir. Kadının hayatı tehlikede olsa bile kürtaj yasal değildir. Bu ülkeler Vatikan, Malta, Şili, El Salvador, Dominik Cumhuriyeti ve Nikaragua’dır. Avusturalya, Belçika, Bahreyn, İsviçre, İtalya, Meksika, Portekiz ve Nepal’de kadınların isteğine bağlı olarak kürtaj yasaldır.⁷² Türkiye’de hamileliğin ilk 10 haftasında isteğe bağlı olarak kürtaj yapılmaktadır. Kürtajın yasal olması da kadınların kürtaja kolay ve güvenli erişimlerini garanti etmemektedir. En liberal kürtaj yasasına sahip olan ülkelerde kadınların kürtaj için güvenli bir ortam bulamaması söz konusu olabilmekte, kürtaja erişim sosyal ve ekonomik engellere takılmaktadır. Bu bölümde BM tarafından 2009 yılında hazırlanan Dünya Kürtaj Politikaları raporundan yararlanılarak dünyadaki kürtaj politikalarına genel hatlarıyla bakılmış, kürtaja izin verilen koşullar baz alınarak seçilen örnek ülkelerin kürtaj yasaları incelenmiştir.

 DÜNYA KÜRTAJ POLİTİKALARI

BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi Nüfus Komisyonu tarafından 2009 yılında hazırlanan “Dünya Kürtaj Politikaları” raporunda ülkelerin hangi koşullarda kürtaja izin verdikleri, kürtaj oranları, toplam doğum sayısı, anne ölüm oranları, hükümetlerin aile planlamasını nasıl destekledikleri, doğum kontrol yöntemlerinin yaygınlığı olmak üzere 2009 yılına ait çeşitli veriler yer almaktadır. Ülkelerin kürtaja hangi koşullarda izin verdiği 7 kategoride incelenmiştir⁷³:

 Kadının hayatını kurtarmak için

 Kadının fiziki sağlığını korumak için

 Kadının akıl sağlığını korumak için

 Tecavüz veya ensest durumlarında

 Fetüsün sağlık sorunu olduğu durumlarda

 Ekonomik veya sosyal nedenlerle

 İsteğe bağlı olarak

Raporda 2009 ve 1996 yıllarına ait veriler karşılaştırılmıştır. Şekil 2.1‟de Kürtaja izin verilen koşulların ülke oranında dağılımını yer almaktadır. Küresel eğilim, kürtaja izin verilen koşul sayısının artması yönündedir. Ülkelerin %97‟si kadının hayati tehlikede olduğu durumlarda kürtaja izin vermektedir. En büyük değişim akıl sağlığını koruma koşulunda görülmektedir. 1996‟da ülkelerin %51‟i akıl sağlığını korumak için kürtaja izin verirken 2009‟da %63‟ü izin vermektedir. Gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş ülkelere göre daha katı kürtaj düzenlemelerine sahiptir. Gelişmiş ülkelerin %80‟i ekonomik veya sosyal nedenlerle, %69‟u da isteğe bağlı olarak kürtaja izin verirken gelişmekte olan ülkeler için bu oran sırasıyla %19 ve %16‟dır.⁷⁴

Şekil 2.1 Kürtaja İzin Verilen Koşulların Ülke Oranında Dağılımı

Kaynak: UN Department Of Economic and Social Affairs Population Division, World Abortion Policies 2011, New York: United Nations, 2011 s. 1, https://www.un.org/esa/population/publications/2011abortion/2011wallchart.pdf, 29 Aralık 2012, s.2. 29

Kürtaja izin verilen koşulların nüfus oranında dağılımına baktığımızda Şekil 2.1 için yaptığımız liberalleşme yorumunu dünya geneli için yapmak pek mümkün görünmemektedir. Şekil 2.2‟de görüldüğü gibi 1996‟dan 2009‟a doğru bir liberalleşme eğilimi söz konusu değildir. Çünkü Hodgson’ın 2007 yılında yaptığı analizde anımsattığı üzere akıl sağlığını koruma, ekonomik veya sosyal nedenler söz konusu olduğunda bu koşullara bağlı olarak kürtaja izin veren ülkeler genellikle nüfus artış hızının az olduğu Avrupa, Kuzey Amerika’dır. Nüfus artış hızının yüksek olduğu Latin Amerika, Afrika’da yer alan ülkeler kürtaj yasalarını liberalleştirmediği sürece bu grafikteki eğilim benzer şekilde devam edeceği düşünülmektedir.⁷⁵

Şekil 2.2 Kürtaja İzin Verilen Koşulların Dünya Nüfusu Oranında Dağılımı

Kaynak: UN Department Of Economic and Social Affairs Population Division, World Abortion Policies 2 011, New York: United Nations, 2011 s. 1, https://www.un.org/esa/population/publications/2011abortion/2011wallchart.pdf, 29 Aralık 2012, s.2.

Ülkelerin kürtaj yasaları, zaman içerisinde dönüşüm geçirmektedir. Ülkelerin sosyal, kültürel ve ekonomik yapıları bu dönüşümü şekillendirmektedir. Küresel eğilim yasaların liberalleştirilmesi yönünde olsa bile ülkeler bu eğilimi kendi sosyo-politik süzgeçlerinden geçirerek kürtaj politikaları oluşturmaktadır. Örneğin Doğu Avrupa ülkeleri, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra kürtaj yasalarında değişiklikler yapmışlardır.

Eski rejimin tersine bazı ülkelerde kürtaj yasaları serbestleşmiş, bazılarında kısıtlamaya gidilmiştir. Yeni kurulan iktidarlar, ideolojileri doğrultusunda politikalar oluşturmuşlardır. Çavuşeski döneminde çok katı kurallara bağlı olarak yapılan kürtaj, 1989 sonrasında Romanya’da serbestleştirilmiş, doğum kontrol yöntemleri ithal edilmiştir. Bunlar sadece halktan gelen istekler üzerine yapılmamıştır, aynı zamanda Çavuşeski rejiminin baskıcı uygulamalarına karşı verilen bir cevaptır.⁷⁶ Polonya’da ise isteğe bağlı kürtajı yasaklanmıştır. Polonyalı politikacıların kürtaj konusundaki kararları Katolik Kilisesiyle olan birlikteliklerini göstermiştir.⁷⁷

Bu bölümün devamında, BM’nin kürtaja izin verilen koşullar sınıflandırılması baz alınarak seçilen Malta, İsrail, Çin ve ABD’nin kürtaj politikaları incelenecektir. Malta’da hiçbir durumda kürtaja izin verilmemektedir. İsrail’de kadının hayatını kurtarmak, fiziki ve akıl sağlığını korumak, tecavüz ve ensest durumlarında, fetüsün sağlık sorunu olduğunda kürtaj yasaldır. Çin’de ise tüm koşullar altında kürtaja izin verilmektedir. ABD’de ise federal yasada fetüs canlılık kazanmadan önce kürtaj yapılması anayasal bir hak olarak tanınmıştır. Eyaletlerde kendi iç dinamikleri doğrultusunda kürtaj politikalarını oluşturmuşlardır. Bazı eyaletler çeşitli kısıtlamalar uygulamaktadır. ABD’nin kürtaj politikaları küresel eğilimi önemli ölçüde etkilemektedir.

Bu yazıda “kürtajın kısıtlanması”, “katı kürtaj yasaları” tanımlamaları sadece kadının veya fetüsün hayatının tehlikeli olduğu durumlarda kürtajın yasal olması anlamında kullanılmıştır.

69 Harald Frederiksen, James Brackett, “Demographic Effects Of Abortion,” Public Health Reports, C.LXXXIII., No:12, Aralık 1968, s. 999.

70 UN Economic&Social Affairs, Abortion Policies: Gabon to Norway, Cilt.II, New York: United Nations Publication, 2001, s. 2-7.

71 Susheela Singh, Deirdre Wulf, Rubina Hussain, v.d., Abortion Worldwide: A Decade Of Uneven Progress, New York: Guttmacher Institute, 2009, s. 18.

72 UN Department Of Economic and Social Affairs Population Division, World Abortion Policies 2011, New York: United Nations, 2011 s. 1, https://www.un.org/esa/population/publications/2011abortion/2011wallchart.pdf, Erişim Tarihi: 29 Aralık 2012.

73 UN Department Of Economic and Social Affairs Population Division, a.g.e., s.2.

74 Hodgson, a.g.m., s. 481.

75 Hodgson, a.g.m., s. 484.

76 Çavuşeski, fetüsü sosyalist bir mülk olarak görüyordu. Kadınlar hamile olup olmadıklarının anlaşılması için düzenli olarak jinekolojik kontrollerden geçiyorlardı. Çocuğu olmayan ailelerden yüksek vergiler alınıyordu.

77 Gal, Kligman, a.g.e., s. 31. 

www.academia.edu