Prof. Dr. Şebnem Hoşkara
(Konuk Yazar)

Üniversiteler, eğitim yoluyla nitelikli bireyler yetiştirerek toplumun her alanına kalifiye insan kaynağı sağlayan ve meslek sahibi bireyler yetiştiren kurumsal yapılardır. Üniversiteler, eğitim verme yanında, bilimsel araştırmalar yoluyla bilgi üretir, teknolojik gelişmeleri destekler, ve toplumsal, çevresel, ekonomik sorunlara yönelik çözüm önerileri geliştirerek, sürdürülebilir kalkınmaya doğrudan katkıda bulunurlar. Bütün bu temel özelliklerinin yanında üniversiteler, sadece bilgi üreten ve aktaran kurumlar değil, aynı zamanda topluma çok yönlü katkı sağlayan önemli kurumsal yapılardır.  Toplumsal sorunlara dikkat çekmek üzere düzenledikleri paneller, seminerler, atölye çalışmaları yoluyla kent, çevre, sağlık, insan hakları, kültürel miras gibi pek çok farklı alanda toplumsal duyarlılık ve farkındalık yaratarak toplumu bilinçlendirmek;  tiyatro, sergi, konser gibi etkinliklerle kültürel yaşamı zenginleştirmek ve ültürel mirasın korunmasına ve tanıtılmasına katkı sunmak gibi bir misyonları da vardır.

Bu bağlamda bakıldığında, doğrudan topluma hizmet etmek temel amacıyla üniversitelerin eğitim-öğretim, araştırma ve topluma fayda üçgeni içinde yer alan faaliyet alanları, bir yüksek öğretim kurumunu ‘üniversite’ yapan üç önemli bileşendir. (Kıbrıs’ın kuzeyinde yer alan ve adı ‘üniversite’ olan, sayıları yirmi üçü bulan kurumlara bu bakış açısıyla bakılmasında ve sözkonusu kurumların bu bağlamda eleştirel olarak değerlendirilmesinde fayda olacaktır. Ancak bu, başka bir makalenin konusudur.)

Üniversiteler, bu faaliyet alanları doğrultusunda, merkezi ve yerel yönetimlerle iş birliği yaparak, ulusal ve bölgesel sorunlara çözüm üreterek, kentsel planlama, sürdürülebilirlik, ulaşım, turizm, hukuk gibi alanlarda toplumsal katkılar sağlayarak, yerel ve bölgesel kalkınmaya hizmet ederler. Kamu kurumlarına ve özel sektöre akademik bilgi ve uzmanlık desteği verirler; hukuk, ekonomi, sağlık, eğitim, mimarlık, mühendislik gibi birçok alanda danışmanlık ve uzmanlık hizmeti sunarlar, projeler üretiler. Tüm bunların yanında, üniversiteler, bulundukları toplum içinde girişimcilik kültürünü destekler, teknoparklar ve kuluçka merkezleri (start-ups) aracılığıyla yeni iş alanları yaratırlar; bu yolla, öğrencilere ve mezunlara iş imkânları sağlayarak ülke içinde istihdama katkıda bulunurlar. Aynı zamanda, küresel ağlara katılarak bilimsel ve kültürel etkileşimi artırmak ve uluslararası öğrenciler ve akademisyenlerle kültürel çeşitliliği teşvik etmek yoluyla da uluslararası işbirlikleri ve ortaklıklar yaratmaya yardımcı olurlar.

Üniversitelerin içinde bulundukları topluma sağladığı faydaların etkili olup olmadığını anlamak için pekçok başarı ölçütü (performans göstergeleri) geliştirilmiştir. Bu noktadan bakıldığında, ve yukarıda sıralanan faaliyet alanları özetlendiğinde bu başarı ölçütleri,

1. eğitim ve insan kaynağı yetiştirme,
2. bilimsel araştırma ve yenilik (Ar-Ge çalışmaları),
3. toplumsal duyarlılık ve farkındalık,
4. yerel ve bölgesel kalkınmaya katkı,
5. kültürel ve sanatsal katkılar,
6. danışmanlık ve uzmanlık hizmetleri,
7. girişimcilik ve istihdam, ve
8. uluslararası ilişkiler ve küresel katkı başlıkları altında toplanabilir.

Üniversiteler içinde yer alan Araştırma Merkezleri, burada sıralanan başarı ölçütlerinin doğrudan değerlendirilebileceği birimlerden biridir. Böylesine bir değerlendirmeyi, yirmi altı yıldır Doğu Akdeniz Üniversite bünyesinde yer alan bir araştırma merkezi özelinde toplumla paylaşmak, bu yazının temel motivasyonudur.

Doğu Akdeniz Üniversitesi Kentsel Araştırma ve Geliştirme Merkezi (DAÜ KENT-AG)*

Doğu Akdeniz Üniversitesi Kentsel Araştırma ve Geliştirme Merkezi, Kıbrıs kentlerinde ve geleneksel yerleşimlerinde var olan kentsel çevreye yönelik yanlış uygulamalar, ihmaller ve farkındalık eksiklikleri gibi pek çok sorunu ele almak amacıyla, Haziran 1999’da Mimarlık Fakültesi bünyesinde kurulmuştur. Ocak 2005’te disiplinlerarası bir yapıya kavuşturulan Merkez, o tarihten itibaren doğrudan Doğu Akdeniz Üniversitesi Rektörlüğü’ne bağlı olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Doğu Akdeniz Üniversitesi Kentsel Araştırma ve Geliştirme Merkezi’nin kuruluş misyonu, kentsel sorunlara yönelik araştırmaya dayalı yenilikçi çözümler üretmek üzere disiplinler arası bir araştırma ve uygulama platformu sunmaktır. Bu misyon doğrultusunda Merkezin amaçları; (i) sürdürülebilir kentsel yerleşmeleri teşvik etmek amacıyla kentsel çevre kalitesine katkı sağlayacak projeler geliştirmek ve yürütmek, (ii) Kıbrıs’taki yerel, kentsel ve bölgesel konular üzerine, kamu yararına ortaklıklar da yürüterek araştırmalar gerçekleştirmek, (iii) amaçları doğrultusunda gelişme ve uygulama faaliyetlerini yürütmek, (iv) kamu ve özel sektöre danışmanlık hizmetleri sunmak, (v) yerel ve uluslararası düzeyde benzer ilgi alanlarına sahip kurumlarla iş birliği yapmak, (vi) ulusal ve uluslararası düzeyde disiplinlerarası bağlantılar kurmak ve (vii) yerel halk arasında kentsel çevre sorunlarına ilişkin duyarlılık geliştirmektir.

DAÜ Kent-AG kuruluşundan bu yana kentsel ve bölgesel konulara yönelik araştırmaları teşvik ederek, araştırma temelli tasarım uygulamalarını deneyimleyerek ve kentsel planlama ile kentsel tasarım alanlarında bilgi üretimine katkıda bulunarak, misyonunu sürdürmekte ve amaçları doğrultusunda çalışmaktadır. Merkezin araştırma alanları, aşağıda özetlenmektedir:

• Kentsel tasarım: Yerel, bölgesel ve küresel ölçeklerde kuram ve uygulama ile bunların eğitime yansımaları.
• Kentlerin yeni gelişen bölgelerinde kentsel yayılma ve kontrolsüz gelişmeleri önlemeye yönelik planlama ve tasarım stratejilerinin geliştirilmesi.
• Kentsel yenileme, koruma ve canlandırma: Eski ve tarihî kentsel çevrelerdeki bozulmalar; eski ve tarihî yapıların ve kentsel alanların yeniden kullanımı üzerinden yapılı çevrenin değerinin ortaya konması ve canlandırma çalışmaları.
• Sürdürülebilirlik için konut çevrelerinin planlanması ve tasarımı.
• Kentlerde yaşam kalitesi.
• Kamusal alan çalışmaları.
• Sürdürülebilir kalkınma amaçları ve kentsel bağlam ilişkisi.

Merkez, bu araştırma alanları ile paralel olarak aşağıdaki alanlarda faaliyetlerini yürütmektedir:

• Araştırma projeleri yürütmek.
• Yerel yönetimlere ve diğer kamu ve özel kurumlara danışmanlık yapmak, araştırma temelli kentsel tasarım, peyzaj mimarlığı ve planlama hizmetleri ve projeler sunmak.
• Araştırma ve uygulama faaliyetlerinin çıktılarını yayımlamak.
• Yerel ve uluslararası düzeyde benzer ilgi alanlarına sahip kurumlarla iş birliği yapmak ve disiplinlerarası bağlantılar kurmak.
• Bilgi paylaşımını sağlamak amacıyla seminerler, sempozyumlar, paneller ve konferanslar düzenlemek.
• Kentsel çevre duyarlılığı yaratmak amacıyla halka açık etkinlikler düzenlemek.

Kıbrıs yerleşimlerinde mevcut olan kentsel çevre koşulları ve yerel kentsel çevre ile geleneksel yerleşimlere ilişkin niteliklerin göz ardı ediliyor olması göz önünde bulundurulduğunda, Merkez, kuruluşundan bugüne, mimarlık, kentsel tasarım, peyzaj mimarlığı ve kent planlama alanlarında önemli bir platform olarak görev yapmaktadır.

DAÜ KENT-AG’nin Üniversite-Toplum-Meslek Ortamı İlişkisindeki Stratejik Rolü ve Önemi

DAÜ KENT-AG, misyonu ve amaçları çerçevesinde, toplum içined, çalışma alanları bağlamında, öncelikle teori ve pratiği birleştiren bir köprü rolü üstlenmektedir. Kuruluşundan bu yana Kıbrıs’taki kentlerin ve geleneksel yerleşimlerin yaşadığı bozulma, plansız gelişme ve çevresel ihmal gibi sorunlarına odaklanmakta, bu bağlamda, üniversitenin toplumsal sorumluluk anlayışıyla yerel kimlik, mekânsal kalite ve kültürel miras gibi değerlerin korunmasına katkı sunmaya çalışmaktadır. Mimarlık, kentsel tasarım, peyzaj mimarlığı ve kent planlama gibi alanlardaki akademik bilgiyi, araştırma temelli uygulamalı projeler aracılığıyla toplumla buluşturmaktadır.  Örneğin, Alsancak Menekşe Bölge gibi geleneksel yerleşim alanlarında gerçekleştirdiği yenileme ve koruma çalışmaları, sadece akademik değil, doğrudan toplumsal ve yerel değeri olan projelerdir. Bu ve benzeri Kıbrıs’ın özgün kentsel yapısını anlamaya ve korumaya yönelik çalışmalarla KENT-AG, mekânsal mirasın yaşatılmasına katkı sağlamaktadır.

Merkez, belediyeler, meslek odaları, sivil toplum örgütleri, ilgili bakanlıklar gibi bölgesel aktörlerle proje ve danışmanlık temelli işbirlikleri geliştirerek üniversitenin topluma entegre olmasını sağlamaktadır. Özellikle kentsel yenileme, planlama, kamusal alan tasarımı ve çevre yönetimi konularında belediyelere rehberlik etmektedir. Kuzey Kıbrıs’ın kentleri ve kasabalarında karşılaşılan mimarlık, planlama ve gelişim sorunlarına yönelik çözüm odaklı yaklaşımlar geliştirmekte; kentsel yayılma, düzensiz gelişme, ulaşım, kentsel atıl alanlar sorunları gibi konularda öneriler geliştirerek yerel yönetimlere danışmanlık sağlamakta, ve araştırma temelli projeler üretmektedir. Bu yolla, DAÜ’nün bölgeye olan etkisi, sadece eğitimle sınırlı kalmayıp yerel karar mekanizmalarına bilimsel destek sunma yoluyla, yerel ve bölgesel kalkınmaya katkı boyutuna geçmektedir. Bu aynı zamanda, bilimsel bilginin karar alma süreçlerine entegre edilmesine ve politika yapıcılar ve uygulayıcıların daha bilinçli hareket etmesine yol gösterici olmaktadır.

DAÜ KENT-AG, eş zamanlı olarak, kamu kurumları ve özel sektör için uzman görüşleri, analizler ve projeler üreterek üniversite bilgisini toplumsal hizmete dönüştürmektedir. Bu işlevleriyle üniversitenin “üçüncü misyonu” olan topluma hizmet ilkesini güçlü biçimde temsil etmekte ve üniversitenin teknik ve akademik potansiyelini sahaya taşımakta, profesyonellerle buluşturmaktadır.

Merkez, mimarlık, şehir planlama, kentsel tasarım, çevre mühendisliği, sosyoloji, hukuk gibi farklı alanlardan uzmanları bir araya getirerek disiplinlerarası bir çalışma ortamı sunmakta ve bu yolla, kentsel sorunlara bütüncül yaklaşımlar  ve çok boyutlu  alternatif çözümler geliştirilmektedir. Bu şekilde geliştirilen çözüm önerileri, sadece teknik anlamda değil, sosyal ve ekonomik boyutlarıyla da ele alındığı için, daha sürdürülebilir çevreler ve ortamlar yaratılmasına destek olmaktadır. KENT-AG bünyesinde, Üniversite içinden ve/veya dışından çeşitli ortaklıkla ve işbirlikleriyle yürütülen çalışmalar, ulusal ve uluslararası düzeyde gerçekleştirilen konferans ve benzeri bilimsel etkinliklerde sunulmakta, sunulan projeler ayrıca prestijli yayınlara dönüşebilmektedir. Bir başka deyişle Merkez, yürüttüğü araştırmaları, raporlar, sunumlar ve akademik makalelerle belgeleyerek ulusal ve uluslararası düzeyde kamuoyu ile paylaşmaktadır. Bu yolla, üniversitenin sadece araştırma ve yayın faaliyetleri ile bilgi üreten değil, bilgiyi topluma sunan bir aktör olması ve küresel araştırma ağlarına entegrasyonu sağlanmakta; aynı zamanda Kıbrıs’ta gerçekleştirilen bilime ve araştırmaya dayalı mimari ve kentsel projeler, uluslararası bilim ortamlarında görünür kılınmaktadır. Örneğin KENT-AG bünyesinde Lefkoşa Türk Belediyesi için hazırlanan ‘Lefkoşa Merkezi İş Alanı İçinde Yeni Kamusal Alanlar: Lefkoşa Türk Belediyesi Terminal Bölgesi Yenileme ve İyileştirme Amaçlı Kentsel Tasarım Projesi’, Uluslararası Mimarlar Birliği’nin 2023 yılı Kongresi’nde (UIA2023) sunulan 250 araştırma-proje arasında yer almış, ve ardından Springer gibi prestijli bir yayınevinin kitabında bir bölüm olarak yayınlanmıştır.

KENT-AG, yürüttüğü tüm araştırmalarda ve projelerde, ve düzenlediği etkinliklerde, DAÜ’de öğretim gören lisans ve lisansüstü öğrencilerin de aktif olarak yer almasına olanak sağlayarak, öğrencilere saha çalışmaları, araştırma projeleri, tasarım ve planlama çalışmaları ve atölye etkinlikleri aracılığıyla uygulamalı araştırma yapma ve eğitimlerini somutlaştırma fırsatı sunmaktadır. Bu, üniversite eğitiminin “toplum temelli öğrenme” ile birleşmesini sağlamakta; öğrencilere, toplumsal sorunları yerinde görüp sosyal sorumluluk bilinciyle çözüm geliştirme pratiği ve toplumsal katkı sağlayan, duyarlı ve çözüm odaklı bireyler olarak yetişme olanağı kazandırmaktadır.
DAÜ KENT-AG, halka açık etkinlikler, paneller, seminerler ve atölye çalışmaları düzenleyerek kentsel çevreye yönelik toplumsal duyarlılığın artmasında öncülük etmektedir. Özellikle, sürdürülebilir kalkınma amaçları çerçevesinde, Birleşmiş Milletler tarafından ilan edilen özel günleri de göz önünde bulundurarak, sürdürülebilirlik, çevre bilinci, kültürel miras, kadın, kamusal alan gibi konularda yürüttüğü farkındalık kampanyalarıyla kamusal bilinci beslemeye çalışmaktadır. Bu sayede kentsel çevre duyarlılığının, yalnızca uzmanlar arasında değil, toplumun genelinde yaygınlaşmasına katkıda bulunmaktadır.

Son olarak KENT-AG’nin mimarlık, kentsel tasarım, peyzaj mimarlığı ve planlama bağlamında meslek ortamlarına ve bu meslek insanlarının yetiştirildiği eğitim ortamlarına doğrudan katkısına değinmekte fayda görülmektedir. Başta mimarlık olmak üzere, adı geçen meslekler, doğrudan insanı, insan hayatını ve yaşam çevrelerini ilgilendiren uygulamalı alanlardır. Bu alanlarda verilen eğitimin, uygulamadan ve gerçek yaşamdan, kentsel yerleşimlerin var olan sorunlarından kopuk olması düşünülemez. Bu eğitimlerin verilmesinde görev alan öğretim üyelerinin de, verdikleri eğitimi, kuramsal bilgi ve donanımları yanında, başta yerel koşullar olmak üzere gerçek dünya ve yaşamdan yola çıkarak  ortaya koydukları bilimsel araştırmalar ve araştırma temelli projeler çerçevesinde edindikleri deneyimlere dayandırmaları beklenmektedir. Bu şekilde, öğretim üyeleri; bilgi ve deneyimlerini kamusal alanlara yansıtarak toplum yararına projeler üretirken ve, kamu projelerinde nitelikli, sürdürülebilir ve kullanıcı odaklı çözümler sunarak yaşam kalitesine doğrudan katkı sağlarken, aynı zamanda, eğitim verdikleri öğrencilerine gerçek dünya problemleriyle yüzleşme fırsatı sunmaktadırlar. Öğrenciler stüdyo projelerinde veya danışmanlık süreçlerinde üstlendikleri aktif roller yoluyla hem pratik deneyim kazanabilmekte hem de topluma katkı sağlayabilmektedir. DAÜ KENT-AG bünyesinde yürütülen araştırmalarda ve araştırma temelli tasarım-planlama-projelendirme çalışmalarında görev alan öğretim elemanları, uygulamadan uzak kalmadan, mimari ve kentsel tasarım, planlanlama, tarihi çevre koruma gibi konularda, yerel ortam ve gerçek dünya koşulları çerçevesinde yürüttükleri uygulamalı araştırmalar ve kamuya yönelik projeler aracılığıyla, mesleki pratiklerini güncel tutmakta, ve, yeni yaklaşımlar ve teknolojileri deneyimleme fırsatı bulmaktadırlar. Bu durum, bir yandan, mimarlık ve planlama alanındaki çağdaş bilgi üretimini desteklerken diğer yandan eğitim kalitesine yansımakta; güncel bilgi ve uygulamalar, ve  süreçlerden elde edinilen deneyimler öğrencilerle daha etkin olarak paylaşılabilmektedir. Ayrıca bu tür mesleki projeler yoluyla elde edilen gerçek proje verileri üzerinden yapılacak analizler ve değerlendirmeler, araştırma makaleleri, tezler ve yayınlar, meslek ve bilim ortamı için zengin bir kaynak oluşturmaktadır. Kamu projelerinde görev almak, mimarlık mesleğinin sosyal sorumluluk boyutunu da öne çıkarmaktadır. Bu bağlamda, tüm bu projelendirme süreçlerinde yer alan öğretim üyeleri diğer yandan da etik, adil ve kapsayıcı tasarım ve planlama ilkelerini kamu yararına kullanma bilinci geliştirmekte ve bu bilinci öğrencilere de aktarmaktadırlar.

Son Söz: DAÜ KENT-AG - Üniversitenin Topluma Açılan Etkin Yüzü

KENT-AG Merkezi DAÜ’nün "topluma hizmet" misyonunun somutlaştığı, etkili, katılımcı ve yerel duyarlılıklara açık bir birimidir. Üniversitenin bilgi üretme işlevini, toplumun ihtiyaçlarıyla birleştirerek hem akademik ortama hem de kamuya hizmet etmektedir. Bu yönüyle, sadece bir araştırma merkezi değil, toplumsal dönüşümün aracı olarak da görülebilir.

Üniversitelerde mimarlık ve benzeri alanlarda eğitim veren öğretim üyelerinin, belediyelere veya kamu kurumlarına yönelik mimari, kentsel tasarım projeleri ve planlama çalışmaları yapmaları; araştırma bulgularını uygulamaya aktarmaları; bunların çeşitli etkinlikler ve yayınlar yoluyla yerel ve uluslararası düzeyde toplumla paylaşmaları, ülke içindeki mimarlık ve bağlantılı meslek ortamlarına ve bu ortamlara kalifiye meslek insanı yetiştiren eğitim-öğretim ortamlarının kalitesine doğrudan katkı sağlamaktadır. Bu anlayış, tersinden okunduğunda, profesyonel olarak mesleklerini uygulamakta olan meslektaşlarımızın, eğitim ortamlarına davet edilerek kendilerinden profesyonel deneyimlerini eğitim ortamlarına aktarmalarının talep edilmesi ve bu yolla eğitim ortamının zenginleştirilmesi ve eş zamanlı olarak meslek insanlarının da akademik ortamdan beslenmesi durumuyla benzeştirilebilir.

DAÜ Kentsel Araştırma ve Geliştirme Merkezi bünyesinde yürütülen tüm çalışmalar, bu anlayış içinde ele alınmaktadır. Üniversiteler içinde kurulmuş olan tüm araştırma merkezlerinin de, kendi özel çalışma alanlarında yürüttükleri çalışmalarda, benzer toplumsal ve mesleki faydayı ve katkıyı hedeflemeleri, toplum içindeki farklı sorunların çözümü için büyük önem taşımaktadır. Diğer yandan da, politika üreticilerin ve karar vericilerin, bu tür araştırma-geliştirme çalışmalarından fayda sağlayarak, toplumsal sorunlara daha doğru çözümler üretebileceklerinin bilincine varmaları  önemlidir. Konulara yanlızca bu şekilde yaklaşıldığında üniversite-toplum-meslek ortamları, kazan-kazan-kazan noktasına gelebilecektir.

* DAÜ KENT-AG’nin yürüttüğü tüm çalışmalara, https://urdc.emu.edu.tr/en linkinden, İngilizce olarak ulaşılabilir.

Prof. Dr. Şebnem Hoşkara

DAÜ Kent-AG Başkanı

Mimarlık Bölümü Öğretim Üyesi