Yan yana yaşıyoruz, bir arada deği

“Kimsenin  burnu kanamadı”.

Kıbrıs Rum tarafında kullanılan bir ifade (özellikle felaket boyutunda bir sonuç olmadığı gösterilmek istendiği zaman söylenir) 2003’ten beridir “barikatlar açıldı” tabirine eşlik ediyor.   Bu tabiri açık ve net sebeplerden dolayı çözüm yönünde hareket eden insanların tercihi.
Esasen, hem siyaseten hem de Kıbrıslıların ezici çoğunluğu tarafından kınanan birkaç istisna hariç, ciddi durumlar da yaşanmadı.
Aradan geçen 13 yıldan sonra, bu slogan benim kulaklarıma hoş gelmemeye başladı. 
Ne mi kastediyorum?
Bunca yıldan sonra birbirimizi daha iyi tanıma, birbirimizi anlama, konuşma, isteklerimizi birleştirme, görüş ayrılıklarımızı ve hemfikir olduğumuz noktaları ortaya koyma, birlikte eğlenme ya da birlikte bir kahve içme şansımız varken, tek başarımız “kimsenin burnunun kanamaması” mı olacaktı?

İki hafta önce, bir Kıbrıslı Türk arkadaşımla konuşuyordum. Bana güneyde İngilizce eğitim veren özel bir okulda eğitim alan ve hem teneffüslerde, hem de okul dışındaki zamanında sadece Kıbrıslı Türklerle arkadaşlık eden çocuğundan bahsediyordu. 
Kıbrıslı Rum sınıf arkadaşlarının da tavrı aynen buydu. Bütün öğrencilerin sınıf içerisindeki işbirliği, birlikte çalışma düzeyleri olağan üstü, ancak ders saatleri dışında Kıbrıslı Rum öğrenciler ve Kıbrıslı Türk öğrenciler yeterli zamanda bir arada olmuyor.
Doğum günü partilerinde de, sosyal ziyaretlerde de, kafeteryalarda ya da hiç değilse okul bahçesindeki banklarda çok fazla bir araya gelmiyorlar.
Yunan edebiyatçı Galatia Kazancakis , “Günahkâr” isimli şiirinde “ben senin resminim toplum, sana benziyorum” diye yazıyor. Okul grupları dışındaki durum da bu değil mi? Örneğin yılbaşını bekleme partilerinde çok sayıda iki toplumlu arkadaş grubu olduğunu duymadım. Lokantalarda, tavernalarda, süpermarketlerde, alışveriş merkezlerinde Kıbrıslı Rumlar Kıbrıslı Rumlarla, Kıbrıslı Türkler Kıbrıslı Türklerle…  Neden böyle olduğunu soran oldu mu? Bazıları tatsız sonuçları hepimizin malumu olan karanlık bir geçmişe saplanıp kalıyor ve düşmanlığı aşamıyor.  Bazıları kendilerini diğerlerinden üstün hissediyor. Biliyorsunuz… “Şimdi bunlarla mı uğraşacağız” diye düşünen “üst sınıf” algısı.  Ancak ben, çoğunluğun sadece iletişim alanı bulmadığına, ortak alanda bulunma şansına erişmediğine inanmak istiyorum.

Çocuğunun eğitim aldığı okulda gözlemlenen bu duruma sebep bulmaya çalışan arkadaşım, “aynı dili konuşmuyoruz” diye ısrar etti. İkinci bir sebep olarak da, çocuklarımızın aynı ilgi alanlarına sahip olmadıklarından bahsetti.  Biraz düşünüyorum da, ikinci sebep, özellikle öğrencilerde birinci sebepten daha ağır basıyor.

Bir ergenin ilgisini ne çekebilir? Örneğin, oldukça ünlü bir şarkıcı… Eğer Kıbrıslı Rum gençliği arasında popüler olan bir şarkıcıysa, bu şarkıcı Yunan olur. Eğer Kıbrıslıysa da kariyerini kesinlikle Yunanistan’da yapmış olur.  Eğer Kıbrıslı Türk gençliği arasında popüler olan bir şarkıcıysa, bu şarkıcı Türk(iyeli) olur. Bir Kıbrıslı Türk’ün Türkiye’de kariyer yapması ne ölçüde mümkündür bilmiyorum. Orada pazar daha büyüktür, rekabet daha serttir.  Ya futbol? Bu yöndeki yoğun iradeye rağmen bir türlü futbolu birleştiremedik. Takımlarımız birbirleriyle maç yapmıyorlar. Tiyatro, televizyon, eğlence, spor… Bütün bunlar çoğunlukla Yunanistan ve Türkiye’den ithal ediliyor.

Nereye varıyoruz?  Toleransa izin veren ancak kaynaşma ve etkileşime imkan tanımayan benzer bir statükoya.  Önemli olan paralel evrenlerde yaşamaya son vermek, bize ait olan bir evren bulmaktır. Fazla uzakta değiliz. Aynı memlekette yaşıyoruz.

Konuşmak güzel. Peki, bunu nasıl başaracağız? Yapıların değişmesini beklemeyelim. Evet, birbirimizin dilini bilseydik iyi olacaktı.  Umut edelim ki okullarımızda yavaş yavaş diğer toplumun dili öğretilmeye başlasın. Tabii, eğitim sistemlerimizin de, hem özel okullarda hem devlet okullarında mevcut durumun değişmesi için inisiyatif almaları da harika olur. Akşam saatlerinde iki toplumun öğrencilerini ortak faaliyetlerde bir araya getirmeleri çok iyi olur.  Eğer veliler de bu ihtiyacın farkına varırlarsa, onlar da bunun gerçekleşmesi için baskı yaparlar.  Ve bütün bunlar gerçekleşene kadar (eğer gerçekleşecekse), elimiz kolumuz bağlı oturmayalım.  Ortak değerler üzerine ortak bir kültür inşa etmek için geç kalmış değiliz. Bunun temeli mevcuttur. Bu bize eskilerden miras kalmıştır. Bunu geliştirmek elimizdedir.

Bu satırları yazarken, arkadaşımdan beni heyecanlandıran bir e-mail geliyor.  Arkadaşım, “Oğlum bu akşam Maria’nın doğum günü partisine davetli” diye yazdı.
Bana “ne hediye almamızı önerirsin?” diye sordu. Çocuğunun ve iki toplumdan sınıf arkadaşlarının okul dışındaki ilk teması bu olacak. Bu kadar kolay, bu kadar basit…
Aslında bir o kadar da düş kırıklığı… Avrupa’daki büyük şehirlerden birinin nüfusu kadar bile olmayan sayıda insanız. Bir araya gelemiyoruz.
Yan yana yaşıyoruz, bir arada değil…

Yunancadan çeviri: Şevki Kıralp

:::::

Δίπλα, αλλά όχι μαζί

«Δεν έσπασε ούτε μύτη».  Η φράση αυτή, στην ελληνοκυπριακή πλευρά (η οποία λέγεται όταν θέλει κάποιος να δείξει ότι δεν έχουν αποδειχτεί καταστροφικές προειδοποιήσεις) συνοδεύει από το 2003 την πρόταση «άνοιξαν τα οδοφράγματα». Χρησιμοποιείται συνήθως  από τους ανθρώπους που επιχειρηματολογούν υπέρ της λύσης του Κυπριακού για προφανείς λόγους.  Η αλήθεια είναι ότι δεν υπήρξαν ιδιαίτερα σοβαρά περιστατικά, πλην μεμονωμένων τα οποία καταδικάστηκαν τόσο πολιτικά όσο και από την συντριπτική πλειοψηφία των Κυπρίων.

Μετά από δεκατρία χρόνια, το επιχείρημα αυτό, δεν ακούγεται θετικό στα δικά μου αυτιά. Δηλαδή τι;  Όλα αυτά τα χρόνια  είχαμε την ευκαιρία να γνωριστούμε καλύτερα, να καταλάβουμε ο ένας τον άλλο, να μιλήσουμε, να σμίξουμε τα «θέλω», τις ανησυχίες μας, να διασκεδάσουμε μαζί, να διαφωνήσουμε, να συμφωνήσουμε, να πιούμε ένα καφέ, κι εμείς καταφέραμε απλώς να μην σπάζουμε τη μύτη ο ένας του άλλου;

Πριν δύο βδομάδες, μιλούσα με έναν πολύ καλό Τουρκοκύπριο φίλο μου. Μου έλεγε για το παιδί του, το οποίο φοιτά σε αγγλόφωνο, ιδιωτικό σχολείο στην ελληνοκυπριακή πλευρά και κάνει παρέα μόνο με Τουρκοκύπριους στα διαλείμματα και σε εξωσχολικές δραστηριότητες. Την ίδια στάση τηρούν και οι Ελλληνοκύπριοι συμμαθητές του. Ενώ στην τάξη, το επίπεδο συνεργασίας όλων των μαθητών είναι άριστο, στις ελεύθερες τους ώρες, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι συμμαθητές, δεν βρίσκονται ποτέ.  Ούτε σε πάρτι γενεθλίων, ούτε σε κοινωνικές επισκέψεις, σε εφηβικές εξόδους, σε καφετέριες, έστω στο παγκάκι της αυλής του σχολείου.

Αλλά  «εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω», όπως λέει η Ελληνίδα ποιήτρια και συγγραφέας Γαλάτεια Καζαντζάκη στο ποίημα «Αμαρτωλό». Αυτή δεν είναι η κατάσταση πραγμάτων και εκτός των σχολικών μονάδων;  Δεν άκουσα για πολλές ανάμικτες παρέες στα πάρτι της παραμονής της Πρωτοχρονιάς. Στα εστιατόρια, στις ταβέρνες, στα σούπερμάρκετ στα εμπορικά κέντρα, οι Ελληνοκύπριοι είναι με τους Ελληνοκύπριους και οι Τουρκοκύπριοι με τους Τουρκοκύπριους. Αναρωτήθηκε κανείς γιατί;
Κάποιοι δεν μπορούν να ξεπεράσουν την έχθρα, επιμένοντας ή μάλλον επιστρέφοντας σε ένα σκοτεινό παρελθόν του οποίου τα αποτελέσματα είναι γνωστά και δυσάρεστα.  Άλλοι νιώθουν υπεράνω των υπολοίπων. Ξέρετε… ανώτερη κάστα, “δεν θα ασχολούμαστε τώρα και μ’ αυτούς”. Θέλω όμως να πιστεύω ότι οι περισσότεροι απλώς δεν βρήκαν διόδους επικοινωνίας, ή κοινά σημεία αναφοράς.

«Δεν μιλάμε την ίδια γλώσσα» επέμενε να υποστηρίζει ο φίλος μου, στην προσπάθεια να βρει έναν λόγο για το φαινόμενο που παρατηρείται στο ιδιωτικό σχολείο που φοιτά ο γιος του. Ως δεύτερο λόγο, έθεσε το γεγονός ότι τα παιδιά μας δεν μοιράζονται τα ίδια πρότυπα. Το σκέφτομαι λίγο και βρίσκω ότι μάλλον το δεύτερο υπερισχύει του πρώτου, ιδιαίτερα στην περίπτωση των μαθητών.

Τι μπορεί να ενδιαφέρει έναν έφηβο;  Ένας πολύ διάσημος τραγουδιστής για παράδειγμα. Στην ελληνοκυπριακή πλευρά, θα ‘ναι Έλληνας. Αν είναι και Ελληνοκύπριος, καριέρα θα κάνει σίγουρα στην Ελλάδα. Στην τουρκοκυπριακή πλευρά, θα ‘ναι Τούρκος. Δεν ξέρω πόσο εύκολο είναι ένας Τουρκοκύπριος να κάνει καριέρα στην Τουρκία, δεδομένου ότι η αγορά εκεί είναι μεγαλύτερη και ο ανταγωνισμός πιο σκληρός.  Αν πιάσουμε το ποδόσφαιρο; Ούτε αυτό καταφέραμε να ενοποιήσουμε παρά την εκφρασθείσα βούληση. Οι ομάδες μας, δεν συναντιόνται ποτέ.
Θέατρο, τηλεόραση, ψυχαγωγία, αθλητισμός. Όλα διαφορετικά και εν πολλοίς εισαγόμενα από την Ελλάδα και την Τουρκία.

Πού καταλήγουμε; Σε ένα ιδιόμορφο status quo που επιτρέπει την ανοχή, αλλά όχι την πρόσμιξη, ούτε την διάδραση.  Το θέμα είναι να σταματήσουμε να ζούμε σε παράλληλα σύμπαντα. Να βρούμε ένα δικό μας. Δεν είμαστε πολύ μακριά. Στον ίδιο τόπο ζούμε.

Καλά είναι τα λόγια. Πώς; Ας αρχίσουμε να μιλάμε μεταξύ μας. Μην περιμένουμε να αλλάξουν οι δομές. Ναι, θα ήταν καλό να ξέραμε ο ένας την γλώσσα του άλλου. Ας ελπίσουμε ότι θα αρχίσει σιγά-σιγά να γίνεται από τα σχολεία μας. Θα ήταν επίσης υπέροχο αν τα εκπαιδευτήρια, δημόσια και ιδιωτικά, έπαιρναν πρωτοβουλίες για να αλλάξουν την υπάρχουσα κατάσταση. Να φέρουν κοντά τους μαθητές από τις δύο κοινότητες μέσα από δραστηριότητες κατά τις απογευματινές ώρες. Αν και οι γονείς συνειδητοποιούσαν αυτή την ανάγκη, θα μπορούσαν να ασκήσουν πίεση προς αυτή την κατεύθυνση. Και μέχρι να γίνουν (αν γίνουν) όλα αυτά, μην καθόμαστε με σταυρωμένα χέρια.  Δεν είναι αργά να δημιουργήσουμε κοινή κουλτούρα, κοινό πολιτισμό, κοινές αναφορές. Έχουμε τη βάση. Μας την άφησαν οι παλιότεροι. Στο χέρι μας είναι να την αναπτύξουμε.

Καθώς γράφω αυτές τις γραμμές, παίρνω ένα ενθουσιώδες ηλεκτρονικό μήνυμα από τον φίλο μου. “Το απόγευμα ο γιος μου είναι καλεσμένος στο πάρτι γενεθλίων της Μαρίας. Τι δώρο προτείνεις να της πάρουμε;”
Η πρώτη  εξωσχολική επαφή του παιδιού του με συμμαθητές του και από τις δύο κοινότητες.  Τόσο εύκολο και απλό, αλλά ταυτόχρονα απογοητευτικά απομακρυσμένο. Άνθρωποι, οι οποίοι συναθροισμένοι δεν ξεπερνούν τον πληθυσμό μιας ευρωπαϊκής μεγαλούπολης σε μια σταλιά τόπο, δεν καταφέρνουμε να συναντηθούμε. Ζούμε πλάι-πλάι, αλλά όχι μαζί…