GUARDIAN gazetesinde geçtiğimiz günlerde Andrew MacDowall’ın hazırladığı bir yazı “İnsanlarla tanışmak, önyargıları yener: Dondurulmuş bir çatışmadan dersler…” başlığını taşıyor ve Balkanlar’da yaşananları ele alıyor…

Bu yazıyı, YENİDÜZEN okurları için derleyip Türkçeleştirdik…

Andrew MacDowall’ın 28 Aralık 2018 tarihinde GUARDIAN gazetesinde çıkan yazısı özetle şöyle:

***  Bosna-Hersek’in geçmişinden küçük bir şehir Jajce, kıvrım kıvrım, çakıl taşlarıyla örülü sokakları var… 13ncü yüzyıldan kalma tepedeki kalesiyle bu küçük şehirde, bu ülkenin yeni bir geleceği için işaretler olabilir…

***  1992-1995 yıllarındaki savaştan bu yana devam eden etnik bölünmüşlüğü yerel otoriteler işte burada iki farklı okulla güçlendirmeye çalıştılar – okullardan birisi Hırvatlar, ötekisi Boşnaklar içindi… Ancak işte tam da burada öğrenciler, mücadele etmeye başladılar…

***  17 yaşındaki öğrenci Nikolas Rimac, “Bölünmüşlüklerin iyi olmadığını, bu planla hepimizin kaybedeceğini biliyoruz” diyor… “Tıpkı Trump’ın Amerika’yı böldüğü gibi, Bosna-Hersek’de de durum aynıdır – Trump, Amerika’yı Bosna gibi bölmek istiyor” diyor.

***  Bosna’daki okullar etnik temelde tanımlanmış eğitim sistemlerine göre yürütülüyor ve her gruba farklı müfredatla eğitim veriliyor. Bazı durumlarda aynı okul çatısı altında iki okul barınıyor, örneğin Boşnaklar sabahleyin, Hırvatlar ise öğleden sonra okula gidiyor…

***  Eğitim planı ortaya çıkınca ve bir adım daha atılarak ayrı bir Boşnak okulu kurulacağı açığa çıkınca pek çoğu bunun ulusal oyları kazanmak maksadıyla siyasi bir oyun olduğunu kavradılar – böylece parti üyelerine iş de yaratılacaktı… Öğrenciler böylece bir dizi protestoya başladı, ellerinde Boşnak, Hırvat ve Sırp bayraklarıyla, bölgesel eğitim bakanlığı önüne doğru yürüyerek burada eylemler yaptılar.

***  Öğrenci hareketinin liderlerinden İvica Jukanoviç “Ortak bir alanı korumamız gerektiğine inanıyordum. Okulda aile gibi oluruz… Ben çocuklarımı normal ve çok kültürlü bir şehirde büyütmek istiyorum” diyor.  Tıpkı Jukanoviç gibi pek çok diğer öğrenci ve öğretmen de, hareketlerinin gücünün yıllardır Nansen Diyalog Merkezi’yle (NDC) çalışıyor olmaktan kaynaklandığını belirtiyor. Nansen Diyalog Merkezi, Saraybosna’dan bir sivil toplum örgütü ve etnik gruplar arasında işbirliği ve iletişimi güçlendirmek için uğraş veriyor. Tümüyle politika dışında olan bu örgüt Norveç’in Lillehammer kentinden Nansen Barış ve Diyalog Merkezi’nin desteğine sahip olsa da, onlardan bağımsız olarak çalışıyor.

***  Öğretmenlerden Mirjana Jelica, “Protesto gösterilerinin, Nansen’in çalışmalarının etkisi olduğuna inanıyorum. Bu, okyanusta bir damla olabilir ancak nüfusun yüzde birinin daha iyi insanlar olmasına yardımcı olabiliyorlarsa, başarılı oldular demektir” diye konuşuyor.

***  Saraybosna’daki Nansen Diyalog Merkezi savaştan en çok etkilenmiş olan ülkedeki diğer şehirlerde ve kasabalarda da çalışıyor ve bunlar arasında Srebrenika da var – bu şehirde 8 bin Boşnak erkek ve erkek çocuğu öldürülmüştü. Bu kasabalar arasında Bratunac da var, burada da düzinelerce Sırp sivil, 1993’te Ortodoks Noel Günü öldürülmüşlerdi.

***  Ljuljjetta Goranci Brkic, örgütün liderleri arasında – örgütün genel direktörü ve aylar süren çalışma sonrasında yerel nüfusun güvenini kazanmış. Bunun için pek çok gece insanların evlerinde kalmış, en katı görüşlü olanlarla dahi diyaloğa girmekte istekli olmuş, yalnızca Nansen’in yöntemlerini benimseyenlerle değil, benimsemeyenlerle de görüşmüş ve halkın güvenini böyle kazanmış.

***  Bosna milliyetçi söylemlerin ve savaş hatıralarının politikaya ve kamuoyu tartışmalarına egemen olduğu bir toplum olmaya devam ediyor. İngilizce öğretmeni Mirko Ljubez, “Nansen ilk kez buraya 2008 yılında geldiğinde, arabuluculuk da ne demektir diye düşünmüştük. Durum çok kötüydü. Öğrencilerin pek çoğunun ailesi savaşa karışmıştı ve bu da çocukların siyasi düşüncelerini etkiliyordu. Ancak insanlarla tanışmak, önyargıları yeniyor…” diyor.

***  Öğrencilerin protestoları esnasında televizyonlara çıkıp konuşan öğrencilerden Azra Keljalic, okulun bölünmemesi, bir arada kalması için uğraşmış olduklarını, örgütlerinin öğrencilere medyayla çalışma, birlikte çalışarak yeni yetenekler elde etme konusunda bir alan yarattığını ve böyle yardımcı olduklarını anlatıyor.

***  Saraybosna Nansen Diyalog Merkezi ayrıca Jajce’den 11 kilometre uzaklıkta Bosna’nın iç sınırı dışında kalan bir okulla da aktiviteler organize etmiş…

***  Almanca öğretmeni Tarık Zjajo “Öğrencilerimiz açık fikirlidir ancak başka etnik gruplardan insanlarla bir araya gelme ya da ülkenin başka yerlerini ziyaret etme gibi pek çok olanağa sahip değillerdir” diye konuşuyor, o da ortak etkinliklerde başı çeken öğretmenlerden birisi…

***  Bu kentin kuzeyinde bir başka Nansen Diyalog Merkezi Priejdor’da çalışmalar yapıyor – ayrı bir örgütlenme bu ama dirsek temasları var. Priejdor, 90 bin kişin yaşadığı bir madencilik bölgesinde bir kent.

Priejdor karma bir şehir, savaş sırasında en korkunç etnik temizleme harekatlarını yaşamış, binlerce Boşnak ve Hırvat öldürülmüş burada. Pek çok Boşnak, Priejdor’a ve çevresindeki bölgeye geri dönüp yeniden yerleşmiş olsa dahi, savaşın yaraları hala görülebiliyor.

***  Soğuk bir sabah, ilkokul talebeleri geniş bir beton merdiveni tırmanıyor ağaçlar arasından, Mrkaovica’da – burası geniş ve yeşil bir arazide kurulmuş, tam ortasında da Kozara Anıtı duruyor. Pisa Kulesi’nin modern bir versiyonuna benzeyen bu anıt, daha önceki bir savaşta ölenlere adanmış – 1942 yılında öldürülen kurbanlar için yapılmış.

***  Çocuklar Sırp, Boşnak ve Hırvat ve Priejdor’daki Nansen Diyalog Merkezi’nin düzenli olarak organize ettiği bir etkinliğe katılıyor. Grup oyunları oynuyorlar, ormanın içinde koşuşuyorlar – bu, onlar için ender birlikteliklerden biri – farklı etnik kökenlerden gelen bu çocuklar birbiriyle buluşuyorlar. Bu etkinliğin hedeflerinden birisi de çocuklar için ne çok şeyin ortak olduğunu göstermek ama aynı zamanda farklılıklara saygıyı da öğretmek.

***  Priejdor’un 30 kilometre uzağında bulunan Sanski Most’un belediye başkanı Faris Hasanbegoviç, “Başka kimse bunu yapmıyor yani onları bir araya getirmiyor” diye konuşuyor. “Daha önce hiç böyle etkinlikler yoktu. Hiçbir zaman Priejdor’a gelmemiş çocuklar var Sanski Most’tan… Onlar hakkında düşmanca fikirler beslemeseler bile, onlar hakkında daha önce hiç düşünmemiş oluyorlar” diyor.

***  Priejdor’dan Nansen Diyalog Merkezi, toplum liderlerini de bir araya getiriyor, bunlar arasında öğretmenler ve politikacılar da var ve yine bunlar arasında katı çizgideki milliyetçiler var. Onlara geçmiş hakkında seminerler vermek yerine, Nansen onların açık biçimde görüş ve deneyimlerini paylaşmalarını teşvik ediyor. Ve Nansen Barış ve Diyalog Merkezi, her yıl Norveç’in Lillehammer kentine Bosna’dan karma grupları getirip ağırlıyor – onları Bosna’nın elektrikli siyasi atmosferinden çıkarıyor…

***  Başlangıçta bu bir araya gelmeler oldukça ateşli geçiyormuş… Nansen Barış ve Diyalog Merkezi’nde üst düzey danışmanlık yapmakta olan Steinar Bryn, “Geldiğimizde herhangi bir gündemimiz yoktu” diyor. “Burası Lahey değildir. İnsanları tartışmak üzere davet ettik: Neden böyle şeyler olmuştu? Neden bunca şiddet kullanılmıştı? Ama aynı zamanda sosyal ve kültürel bir birliktelikti bu, gidip caz dinledik, basketbol oyunu izledik veya işyerindeki sorunlarımızı tartıştık” diyor. Bryn’in bu anlattıkları o kadar da mühim değilmiş gibi gelebilir ancak savaş sonrası parçalanmış ve acı dolu Bosna için bu çok önemli…

***  Priejdor’dan bir doktor olan Azra Alic-Pasic, bir göçmen konvoyuyla kaçmadan önce Sırplar’ın egemenliğindeki belediyede, malını onlara bırakacağına dair bir kağıt imzalamaya zorlanmış, sonra da bulunduğu göçmen konvoyuna saldırılmış. Hem babası, hem de üvey babası öldürülmüş. Bir süre Hırvatistan’da bir göçmen kampında çalışmış, savaştan sonra ise Priejdor’a geri dönmüş. Bir süre, kentte çalışan tek Boşnak doktor oymuş…

***  “2000 yılında, Priejdor Avrupa haritasında bir kara delik gibiydi, olup bitenler yüzünden” diyor Azra… “Savaştan sonra bir Sırb’a bir daha asla tek bir kelime söylemeyeceğimi, onlarla konuşmayacağımı, Boşnak olmayan kimseyle konuşamayacağımı sanıyordum. Ancak Nansen Diyalog Merkezi öyle bir alan yarattı ki farklı etnik gruplardan insanlarla tartışmalar yapabildik… Birlikte yaşayabileceğimizi anladık, dost olmak üzere, köprüler kurmak üzere başka insanları da bir araya getirmeye başladık. Bunun daha iyi bir yol olduğunu anladık – tek yol buydu…”

(GUARDIAN - Andrew MacDowall – 28.12.2018 – Derleyip Türkçeleştiren: Sevgül Uludağ/YENİDÜZEN).